“Gisteren heb ik na 17 jaar afscheid genomen als rector van het Ariënsinstituut. Het was een fantastische en indrukwekkende dag. … Ik ben onder de indruk van de toespraken en liedjes, de mooie en lovende woorden, de kaartjes en goede wensen. Ik had mij geen beter afscheid kunnen wensen.” Met die woorden op Facebook keek rector Patrick Kuipers op 5 juli terug op zijn afscheid een dag eerder als rector van het Ariënsinstituut. Dat afscheid viel samen met de slotdag van het studiejaar.

De dag startte met een Eucharistieviering in de St. Catharinakathedraal, waarmee de slotdag van het Ariënsinstituut elk jaar begint. ‘s Middags was er een programma met twee lezingen, diverse feestredes en -liederen en een borrel. Kardinaal Eijk, collega-rectoren, de staf van het Ariënsinstituut, recent gewijde priesters en studenten: allen spraken en/of zongen rector Kuipers toe. Daarna was het tijd voor de traditionele barbecue bij het Ariënsinstituut aan de Keistraat in Utrecht, waarmee elk studiejaar wordt afgesloten.

Kardinaal Eijk memoreerde in zijn openingswoord van de viering het bijzondere karakter van deze slotdag: “Niet alleen is het de afsluiting van het studiejaar maar ook een dag met een zekere weemoed omdat we vandaag afscheid nemen van rector Kuipers, het gezicht van het Ariënsinstituut. We bidden vandaag in het bijzonder voor Patrick Kuipers, dat er veel zegen mag rusten op zijn pastorale werk in de parochies en ook om zegen op het belangrijke werk dat Erik Rozeman zal verrichten voor de priesteropleiding.”
In zijn preek ging kardinaal Eijk in op de keuze van Jezus om de tollenaar Matteüs tot Zijn volgeling te maken. Deze Matteüs inde belastingen voor de Romeinse bezetter en stak ook nog eens geld in eigen zak. Geen voor de hand liggende keuze dus “maar Matteüs wordt geraakt door de genade die Jezus in zijn hart legt en bekeert zich.” Jezus nodigt ook andere mensen van bedenkelijk allooi uit aan tafel, hetgeen Hem op kritiek van de Farizeeërs komt te staan. Maar Hij antwoordt hen: ‘Zieken hebben een arts nodig, gezonden niet.’ Kardinaal Eijk stelde vervolgens dat priesterstudenten en parochianen ook niet allemaal heiligen zijn. “Niemand is volmaakt. Maar Jezus kijkt met ogen van liefde naar de mensen, laten wij dat ook proberen te doen.”

Na de viering verplaatste het gezelschap zich naar de Nicolaïkerk waar de lunch klaarstond. Daarna volgde het programma van twee lezingen, gevolgd door diverse toespraken en liederen. Rector Walter Broeders (foto boven) van priester- en diakenopleiding Vronesteyn (bisdom Rotterdam) sprak over ‘Roepingenpastoraat in het licht van paus Franciscus’. Hij had daartoe de elf boodschappen die paus Franciscus tijdens zijn pontificaat schreef bij gelegenheid van Roepingenzondag herlezen – “het is sowieso goed om deze pauselijke boodschappen af en toe onder de loep te nemen,” zo zei hij. Broeders haalde psalm 40 aan, waarin staat: ‘Hier ben ik om Uw wil te doen.’ “Die woorden spreken priesterstudenten uit bij hun aanstelling tot acoliet en lector en bij hun wijding. Zelfs de paus spreekt deze woorden uit en ook Patrick Kuipers heeft ze gezegd toen hij werd gevraagd rector van het Ariënsinstituut te zijn.”

Het ‘Hier ben ik’ is een uitdrukking van de beschikbaarheid om Jezus te volgen, aldus Broeders. Of in de woorden van paus Franciscus: “Elke roeping vraagt altijd om een uittocht uit jezelf. Dat is niet altijd makkelijk, wel noodzakelijk.” Want soms kan je ego in de weg staan en het vraagt om je bezit los te laten. Broeders: “Als rectoren begeleiden wij studenten in hun exodus om hun ego te verminderen.” En dat is in deze tijd net altijd makkelijk, omdat de hedendaagse student niet zelden via het internet zijn informatie en inspiratie ophaalt, net als veel catechumenen overigens. Socialisatie in de Kerk is volgens Broeders daarom een voorwaarde voor aanname van een priesterstudent. Roeping is niet louter een individueel proces, “het is samen geroepen worden en de gemeenschap is daar onlosmakelijk mee verbonden.”
Drie vragen zijn volgens de rector van Vronesteyn beslissend: Hou je van God? Hou je van de Kerk? Hou je van mensen? Bij een ‘nee’ op één van deze drie vragen kun je beter geen priester worden “want de drie vragen horen bij elkaar.”
In navolging van paus Franciscus pleitte Broeders ook voor het samen optrekken (synodaliteit) van mensen, parochies en diocesen. “Dat betekent elkaar helpen, opzoeken en geven wat de ander nodig heeft.” En dat geldt wat hem betreft ook voor seminariegemeenschappen, zoals het ‘Kom en zie’ traject dat in steeds meer bisdommen wordt uitgerold.

De Utrechtse priester Anton ten Klooster (foto boven) hield een lezing met als titel ‘Een zwijgende roepstem. Gedachten bij Samuël’. Hij was eerder vijf jaar studierector van het Ariënsinstituut en sprak in die periode vaak met rector Kuipers over wat er nodig is voor het opleiden van priesters in een veranderende context. Voor zijn lezing greep hij terug op het roepingsverhaal van de profeet Samuël. De priester Eli en zijn twee “waardeloze priesterzonen” hebben afgedaan, “het woord van de Heer was een zeldzaamheid en er braken geen visioenen door.” In die barre tijd is het Samuël die als jongeling in de tempel werkt en in de nacht de stem van de Heer hoort. Eli helpt hem om de stem van God te verstaan en antwoord te geven.
Wat valt uit dit verhaal te leren voor het roepingenwerk van nu? Volgens Ten Klooster kan verwarring als “bemoedigend” worden verstaan. “Veel jongeren nu hebben ook geen idee dat God iets van ze wil,” aldus Ten Klooster. “Het Woord van de Heer mag zeldzaam zijn, het is niet afwezig” – bijvoorbeeld in priesterroepingen en in huwelijken. Die roepstem klinkt net als bij Samuël in de nacht “en dat betekent dat we er ruimte aan moeten bieden: door retraites, open kerkgebouwen en stille aanbidding.” In het domein van duister en chaos roept God, “Hij wil de dolende mens nabij zijn.”
Voor het roepingenpastoraat is het volgens Ten Klooster ten eerste belangrijk om te luisteren naar profeten: zo was er ten tijde van Samuël eerst herbronning nodig voordat er nieuwe priesters kwamen. Ten tweede is het priestertekort slechts een deel van het probleem, zoals ook paus Franciscus zei. De gaven van alle mensen moeten ingezet worden en vanuit de kennis van het eigen charisma kan dan de weg naar het priesterschap eventueel gegaan worden. En ten derde is het belangrijk om in de Kerk van vandaag en morgen een realistisch perspectief te bieden.

“Het moment van aftaaien is gekomen,” zo richtte kardinaal Eijk zich in zijn dankwoord tot rector Kuipers. Hij nam in vogelvlucht de soms bewogen afgelopen 17 jaar door waarin Kuipers (con)rector van het Ariënsinstituut was. Van de sluiting van de priesteropleiding in 2010 tot de heropening in 2014 en de uitbreiding in 2018 met extra opleidingen tot diaken, diaconaal assistent en catecheet. “U heeft op goede wijze gezicht gegeven aan het Ariënsinstituut: vriendelijk en degelijk en met een spiritueel solide basis. U heeft een vruchtbare rol gespeeld en was een goede docent die ook zeer gewaardeerd werd door de studenten.”

Kardinaal Eijk haalde de slotdag van vorig jaar aan, toen rector Kuipers hem even apart nam in de bibliotheek en vertelde dat hij wilde stoppen als rector om terug te keren naar het parochiepastoraat – het liefst in Twente. Die mededeling was voor de kardinaal een enorme schok “want u bent een zeer talentvolle duizendpoot. Maar gelukkig hebben we Erik Rozeman een nieuwe rector gevonden.” Menigeen zou in zijn laatste jaar “op zijn handen zijn gaan zitten, maar dat deed rector Kuipers zeker niet,” aldus kardinaal Eijk. “Hij begon zelfs een nieuw initiatief: ‘Kom en zie’, waarvan enkele deelnemers zich als priesterstudent hebben gemeld. We zijn u als Aartsbisdom Utrecht – bisdomstaf en alle priesters die onder uw leiding zijn gevormd – grote dank verschuldigd. Enschede, Haaksbergen en Losser zullen aan u een goede parochieherder hebben met aandacht voor iedereen en met goede preken zo hoor ik geregeld van mensen. We zullen u met onze gebeden begeleiden en zullen dat ook doen met de nieuwe rector.” Als blijk van waardering kreeg rector Kuipers uit handen van kardinaal Eijk een replica van de oudste afbeelding van de heilige Willibrord overhandigd.
De spirituaal, de studenten van de zaterdagopleiding en de ‘pasgewijden’ richtten zich vervolgens in gesproken en gezongen woord tot de vertrekkende rector. Daarna sprak pastoor Mauricio Meneses namens alle priesters die door rector Kuipers voor de wijding zijn voorgedragen een uitgebreid dankwoord waarin hij onder meer de dienstbaarheid, nabijheid en toewijding van de rector in herinnering riep.

Na een laatste lied sprak de vertrekkend rector zelf. “Ik sta hier als een dankbaar man,” zo zei Kuipers. “Ik heb de afgelopen 17 jaar veel zegen en genade mogen ontvangen. Ik heb op een bijzondere wijze mijn roeping mogen uitoefenen, als priester en als verantwoordelijke voor de opleidingen.” Terugkijkend op het afgelopen studiejaar waren er veel mooie momenten, waaronder de “korte bedevaart naar Rome in de afgelopen dagen. Ik zwoegde met de studenten door de hitte maar het was zeer zegenrijk.” Kuipers bedankte kardinaal Eijk voor de samenwerking en voor het vertrouwen al die jaren. “Maar ik merkte dat het Ariënsinstituut en Patrick Kuipers inmiddels synoniemen zijn geworden en dan is het heilzaam voor iedereen dar er iemand met frisse ideeën start.”

Aan de nieuwe rector Erik Rozeman overhandigde Kuipers enkele attributen die hem bij het rectorschap van pas zouden komen. “Met als belangrijkste deze icoon van de Goede Herder. Want het gaat er in de opleiding om steeds meer gelijkvormig te worden aan Christus en een herderlijke attitude te krijgen. Het gaat om een herder met de geur van de schapen en dat geldt in afgeleide vorm voor iedereen werkzaam in het pastoraat.”
Als laatste richtte de nieuwe rector zich tot de aanwezigen. Rozeman dankte voor het vertrouwen en merkte op dat deze benoeming in het Heilig Jaar van de Hoop het voor hem bijzonder maakt: “Want Christus is de hoop waaruit wij mogen leven en die hoop wil ik steeds centraal stellen.”

Bij de afsluitende barbecue keken de gasten informeel terug op de afgelopen jaren, ook kreeg Kuipers als dank voor zijn inspanningen voor de Indiase priesterstudenten van hen een geschenk overhandigd.