Januari 2019

‘Silvesterabend’

Oudejaarsavond heet bij onze oosterburen ‘Silvesterabend’. Op 31 december valt namelijk de gedachtenis van de heilige Silvester. De reden is dat Sint Silvester stierf op 31 december 335. Het lijkt wellicht wrang om iemands sterfdag te kiezen om diens feest te plannen, maar de Kerk viert de sterfdag van heiligen als hun geboortedag voor de hemel.

Sint Silvester werd paus in januari 314. Bekend is hij vooral door een legende over zijn relatie met keizer Constantijn, die als eerste onder de Romeinse keizers het christendom aanvaardde. Keizer Constantijn, die de paus zag als een hindernis voor zijn macht, was een lepra-patiënt. Hij was ervan overtuigd dat hij alleen van deze ziekte zou kunnen worden genezen door een bad te nemen in kinderbloed. Daartoe moest een aantal kinderen worden gedood. De nacht voordat dit zou gebeuren, verschenen aan de keizer Petrus en Paulus, die hem opdroegen paus Silvester te laten roepen. Toen de keizer zich door hem liet dopen, werd hij aanstonds van zijn lepra genezen.

Of deze legende op waarheid berust, valt niet na te gaan. Maar deze legende brengt tot uitdrukking hoe ingrijpend de veranderingen waren die zich tijdens hun leven afspeelden. Tevoren werden de christenen door de Romeinse keizers wreed vervolgd en onderdrukt. De keizer, die zichzelf als Zoon van God betitelde, zag in het christendom, die Christus als de Zoon van God verkondigde, een ernstige bedreiging. De Kerk veranderde van door de Staat vervolgd instituut in een instituut dat de Staat vorm geeft. De paus genas de keizer door het doopsel en door hem ook de Staat. Het was voor Kerk en Staat een nieuw begin. De Kerk werd niet meer vervolgd en zij werd in staat gesteld de Romeinse samenleving om te vormen tot een christelijke samenleving.

Met paus Silvester wordt het einde van een tijdperk en het begin van een nieuw tijdperk ingeluid. Het was de Kerk, voornamelijk door haar kloosters en later haar universiteiten, die de Romeinse beschaving van de ondergang redde en haar verchristelijkte. Met haar kloosters en universiteiten behoedde zij ook de Romeins-Griekse wetenschap voor de ondergang. Voor de wereld van het onderwijs zoals wij dat nu kennen, is de basis gelegd door de Kerk in de Middeleeuwen. Zo legde de Kerk de basis voor een nieuwe christelijke cultuur.

Maar ook de huidige gezondheidszorg vindt haar basis in de eerste ziekenhuizen die in de 4de en 5de eeuw door christelijke kloosters in Egypte werden gesticht. Het Romeinse keizerrijk kende alleen militaire hospitalen die tot doel hadden gewonde soldaten zo snel mogelijk te genezen en weer te kunnen inzetten op het slagveld. De christenen vonden in hun zorg voor zieke medemensen hun belangrijkste inspiratiebron in het 25ste hoofdstuk van het Evangelie volgens Matteüs, waarin Jezus zichzelf met de zieken identificeert en zegt: “… al wat gij gedaan hebt voor een dezer geringsten van mijn broeders hebt ge voor mij gedaan” (Mat. 25,40). Uitgangspunt daarvoor is de waardigheid van de menselijke persoon, ook de meest kwetsbare, de ongeboren mens.

De invloed van de Kerk betekende ook een grote vooruitgang in de positie van de vrouw. Bij onze Germaanse voorouders waren vrouwen koopwaar en werden aan hun echtgenoot uitgehuwelijkt met als doel zo de belangen van de familie veilig te stellen. Het kerkelijk huwelijksrecht beschermde haar rechten. Een gedwongen huwelijk was niet geldig. En zij kan ook niet verstoten worden. Het strenge verbod op echtscheiding gold zowel de vrouw als de man.

Veel van wat wij op het gebied van bescherming van mensenrechten, scholing, gezondheidszorg en vele andere zaken zo vanzelfsprekend achten, vindt in die omslag zijn oorsprong. Nu velen echter in onze tijd van het christendom vervreemd raken, komt veel van de helende werking die het christendom vanaf paus Silverster en keizer Constantijn op de Westerse cultuur heeft uitgeoefend, op losse schroeven te staan.

Silvesteravond wordt zowel in sociaal verband als op persoonlijk gebied beleefd als een markerend moment: nu de afsluiting van 2018 en het begin van 2019. We maken wellicht goede voornemens, maar wordt het ook voor ons een echt helend moment? Dat wordt het alleen als we Christus. de echte Heiland, dat wil zeggen die ‘heel’ maakt, een centrale plaats geven in ons leven.