Oktober 2017
Het mocht
Was het ironie of hadden de organisatoren van het gouden jubileum van de Stichting Bachcantates het uitdagend bedoeld, toen ze de rooms-katholieke aartsbisschop uitnodigden om een inleiding te houden, uitgerekend op de avond waarop Cantate nr. 80 ten gehore werd gebracht? Want deze cantate is gebaseerd op het bekende lied van Luther, ‘Een vaste burcht is onze God’, dat door veel protestanten op Hervormingsdag, 31 oktober, uit volle borst wordt gezongen.
De liefde voor Bach als componist is mij bijgebracht door mijn orgelleraar, die mij heeft onderwezen in het orgelspel van 1968 tot 1976. Dit was Arend Storm, de organist van de Hervormde Princessekerk aan de Van Hallstraat in Amsterdam-Oud-West. Helaas zijn deze kerk en dit orgel enkele jaren na zijn overlijden als pijnlijk gevolg van de ontkerkelijking afgebroken.
Hij was een zeer goed en verwoed vertolker van Bachs orgelwerken. Op zijn tweeklaviers-harmonium met pedaal dat hij thuis als studie-instrument gebruikte, prijkte als zichtbaar teken daarvan een borstbeeld van Bach. Toen ik enkele jaren les bij hem had, trok ik de stoute schoenen aan en zei hem dat ik eigenlijk meer van romantische muziek hield dan van barokmuziek. Me terdege bewust van zijn grote voorliefde voor Bach en de barok deed ik dat overigens met de nodige schroom. Hij vatte dat echter heel goed op en kocht sindsdien voor mij ook onder meer muziek van César Franck. Daarbij deed hij mij overigens de bekentenis dat hij eertijds zelf als beginneling ook meer aan romantische muziek de voorkeur had gegeven: “Maar Wim, dat is later bij mij veranderd en dat zal ook bij jou gebeuren.” En daarin heeft hij gelijk gekregen. De liefde voor Bachs muziek is ook bij mij in de loop der jaren sterk gegroeid.
Cantate nr. 80 is bestemd voor Hervormingsdag. De aria’s en de recitatieven, die Bach overnam uit één van zijn oudere cantates, ontlenen hun thematiek aan Lucas 11,14-28, waarin wordt vermeld hoe Jezus duivels uitdrijft. Het koor in de Cantate volgt qua tekst de vier strofen van Luthers lied ‘Ein feste Burg ist unser Gott’, dat overigens een parafrasering is van Psalm 48. Dit Lutherlied heeft eveneens tot thematiek de overwinning van het kwaad en de duivel door God in Christus.
De toonzetting en opvallende muzikale begeleiding doen de boodschap van de tekst van deze cantate op schitterende wijze uitkomen. Met deze cantate bewees Bach eens te meer dat hij een van de grootste componisten is van Lutherse kerkmuziek.
Was het uitdagend bedoeld om de rooms-katholieke aartsbisschop van Utrecht uit te nodigen juist voor deze cantate? Op welke eerste zondag in het jubileumjaar ik de uitvoering van een cantate zou kunnen bijwonen, was uiteraard ook een agenda-technische kwestie. En mij kwam 1 oktober het beste uit. Maar afgezien daarvan: de tekst van het Lutherlied en van Cantate 80, een loflied op Gods almacht en zorg voor ons heil, zullen christenen van alle denominaties van harte onderschrijven.
Ik keer tot slot nog eens terug naar mijn orgelleraar, Arend Storm. In 1964 vond één van de eerste oecumenische samenkomsten met katholieken plaats in zijn Princessekerk, toen een volstrekt nieuw fenomeen. Dat gebeurde in samenwerking met de parochie van de HH. Nicolaas en Barbara. Hun kerk, gelegen in de Amsterdamse Bilderdijkbuurt, stond algemeen bekend als ‘De Liefde’. Deze kerk is ook gesloten en afgebroken, alleen het orgel niet. Dit heeft een nieuwe en passende plek gevonden, nog wel in ons aartsbisdom, namelijk in de Sint-Calixtusbasiliek in Groenlo. Mijn orgelleraar wilde in die oecumenische dienst dolgraag het koraalvoorspel van Bach over ‘Een vaste burcht is onze God’ spelen. Dit was weliswaar het lied voor Hervormingsdag, maar hij vond het passen bij het thema van de dienst. Maar zo Amsterdams als hij ook was, hij had toch niet het lef om dat zomaar te doen. Hij ging daarom tevoren naar de bij de dienst betrokken kapelaan van De Liefde om te vragen of deze daar bezwaar tegen had. Deze priester, zelf ook een Bachliefhebber, gaf direct zijn toestemming. Het mocht.