December 2017

De sociale kwestie is weer helemaal terug

Als pas in Enschede benoemde kapelaan ontdekt Alphons Ariëns de onbeschrijflijke ellende waarin de arbeiders in de textielindustrie verkeren. Dit brengt hem ertoe zich voor hen in te zetten om hun nood te verlichten. Als priester wil hij ze tot Christus brengen en binnen dat kader ook hun menselijke waardigheid teruggeven. Hij organiseert tal van activiteiten, waarin ze zelf ook een actieve en zo mogelijk bestuurlijke rol krijgen. Tegelijkertijd komt hij voor hen op in zijn geschriften. De Katholieke Sociale beweging die mgr. Ariëns op gang bracht, heeft samen met andere organisaties gezorgd dat de positie van werknemers sterk verbeterde en dat de sociale kwestie werd opgelost.

Op 19 november vond in de St. Jacobuskerk in Enschede de jaarlijkse Ariënsherdenking plaats. In de laatste decennia is de belangstelling voor de Ariënsherdenking teruggelopen. Dit heeft ongetwijfeld te maken met de algemene ontkerkelijking. En veel oude kaderleden van de vroegere KAB, de Katholieke Arbeiders Beweging, die vanuit het hele land voor de herdenking naar Enschede kwamen, zijn overleden.

Maar er komt ook nog iets anders bij. Tot 2008 hadden we de indruk dat de sociale kwestie tot het verleden behoorde. De positie van werknemers was door de toenemende welvaart en het arbeidsrecht zekerder dan ooit. Studenten aan een universiteit of een HBO-instelling verwachtten collectief dat na het behalen van de master de rode loper overal voor hen lag uitgerold.
Deze verwachtingen kwamen niet uit. Wat niemand voorzag, ook economen niet, de kredietcrisis van 2008, gooide roet in het eten. Het aantal vacatures slonk zienderogen, er vielen ontslagen en de babyboomers bleven doorwerken, omdat de regelingen voor vervroegd uitreden in rap tempo werden afgeschaft en ze later met pensioen gingen.
Sinds dit jaar weerklinken tal van juichkreten vanwege de aantrekkende economie en de dalende werkloosheid. Maar die juichkreten klinken niet bij iedereen. De hoger opgeleiden, die goed voor zichzelf zorgen, profiteren zonder meer van de huidige economische groei, maar dat geldt niet voor alle lager opgeleiden. Bovendien leeft de vrees dat dat de robotisering en de automatisering in de komende jaren zal leiden tot het verlies van een groot aantal banen. En juist in de stad waar mgr. Ariëns heeft geleefd en gewerkt, is de werkeloosheid over 2016 toegenomen in plaats van afgenomen.

De Katholieke sociale leer heeft een treffend antwoord ook op de sociale kwestie zoals die is teruggekeerd. Primair is de waardigheid van de menselijke persoon, geschapen naar Gods gelijkenis, waaraan altijd en overal recht moet worden gedaan. Om dat in sociaal verband te bereiken, is de toepassing van de principes van solidariteit en subsidiariteit van doorslaggevend belang.
Solidariteit houdt in dat mensen zich om elkaar bekommeren omdat zij zich als kinderen van één Vader met elkaar verwant weten en zich de zorgen van andere mensen en andere volkeren eigen maken. Johannes Paulus II benadrukt in zijn Encycliek Sollicitudo rei socialis dat solidariteit een christelijke deugd is die talrijke raakpunten met de liefde heeft.
Maar solidariteit alleen kan, zowel in een afzonderlijke staat als tussen staten onderling, vervallen tot paternalisme, vaderlijke bevoogding. Daarom moet daarnaast het principe van de subsidiariteit worden toegepast. Dit principe zegt dat de staat of een hogere instantie niet aan lagere instanties of personen taken moeten onttrekken die zij op eigen kracht kunnen vervullen. Zij moeten hen daarentegen helpen om de eigen verantwoordelijkheid te nemen en hun bijdrage aan het algemeen welzijn te leveren.
Het subsidiariteitsbeginsel houdt onder meer in dat werknemers het recht hebben zich in een vakbond te organiseren en zo hun eigen verantwoordelijkheid te nemen voor het behartigen van hun belangen. Het is betreurenswaardig dat als gevolg van het doorgeschoten individualisme zo weinig werknemers nog lid zijn van een vakbond.

Mgr. Ariëns heeft zich tot het uiterste ingezet om in zijn tijd de sociale leer van de Kerk in zijn geschriften te helpen ontwikkelen en in de praktijk toe te passen. Het blijft daarom zaak hem als een groot inspirator op dit gebied te gedenken.