Mei 2022

Een zeer praktische mysticus

Op 15 mei 2022 was het eindelijk zover: de zalige Titus Brandsma werd door paus Franciscus heilig verklaard. In het millenniumjaar 2000 vonden de Friezen dat Titus Brandsma, zelf een echte Fries, eindelijk heilig moest worden verklaard. Ik was toen nog bisschop van Groningen en op aandringen van de Friezen kon ik er niet onderuit om bij de Congregatie voor de Zaligverklaringen in Rome te informeren hoe de vlag erbij hing en desnoods druk op de zaak te zetten.

Dat laatste lag niet in mijn macht als bisschop van Groningen, maar ik heb de Congregatie wel bezocht. De medewerker die het dossier van Titus Brandsma onder zijn hoede had, deelde me mee dat er net een mogelijk wonder aan de Congregatie was voorgelegd. Iemand in Chicago zou op voorspraak van Titus Brandsma van een ziekte zijn genezen. Echter, dat zul je altijd zien, dit vermeende wonder werd afgeserveerd door de artsen die de Congregatie had geconsulteerd. We moesten in het hoge noorden dus nog even geduld betrachten.

Dat geduld is inderdaad op de proef gesteld, want pas 22 jaar later werd wel een wonderbaarlijke genezing op voorspraak van Titus Brandsma erkend. Het betrof de niet medisch verklaarbare genezing van een medebroeder van Brandsma, de karmeliet pater Driscoll in Florida. De wonderbaarlijke genezing op voorspraak van Titus Brandsma wordt gezien als een teken dat hij een heilige is, dat wil zeggen de hemel heeft bereikt.

In de titel van deze column noem ik pater Titus Brandsma een zeer praktische mysticus. Hij was een organisator en bestuurde de Katholieke Universiteit Nijmegen aan het begin van de jaren ’30. In zijn inaugurale rede over het godsgeloof liet hij zien dat hij goed doorhad hoe Nederland ook toen al van God en Zijn Kerk wegdreef. Hij bekritiseerde in 1935 de Neurenbergwetten, waarmee Duitse Joden hun staatsburgerschap en daarmee hun burgerrechten werden ontnomen. Het was de duistere voorafschaduwing van de Shoah. In tegenstelling tot de grote meerderheid van de Nederlanders voorzag Titus Brandsma al vroeg welke kant het in Duitsland opging.

Hij was ook een praktische organisator als geestelijk adviseur van de Nederlandsche Rooms-Katholieke Journalistenvereeniging. In opdracht van aartsbisschop De Jong van Utrecht maande hij redacteuren van katholieke dagbladen om geen N.S.B.-advertenties te plaatsen. Daardoor viel het oog van de bezetter op hem. Hij werd gevangengezet op diverse plaatsen, moest mishandelingen ondergaan en kwam uiteindelijk in het hospitaal van het concentratiekamp Dachau om het leven, doordat een kamparts hem een injectie fenol toediende.

Hoe kwam Titus Brandsma ertoe zijn leven zo op het spel te zetten? Want hij was zich terdege bewust van de risico’s die hij liep. We dienen te beseffen dat Titus Brandsma niet heilig is omdat hij tijdens de Tweede Wereldoorlog op zo moedige wijze tegen de nazi-ideologie protesteerde. Het omgekeerde is het geval: Brandsma getuigde met gevaar voor eigen leven van zijn geloof, omdat hij al heilig was, dat wil zeggen helemaal aan God toebehoorde.

Zijn praktisch optreden in zijn getuigenis kwam voort uit het feit dat hij mysticus was. Veel mensen denken bij een mysticus aan een eenzame monnik in zijn cel die allerlei visioenen krijgt. Maar dat is een misvatting. Als karmeliet had Titus Brandsma een grote devotie tot Maria. Dat wil zeggen dat hij zich steeds haar eenvoudige en complete toewijding aan Gods wil voor ogen hield. De karmelitaanse spiritualiteit legt veel nadruk op de langdurige dagelijkse meditatie en het innerlijk gebed.

Daarbij was hij een kenner en ook een volgeling van de Moderne Devotie, een Nederlandse stroming in de 13de en 14de eeuw, die veel nadruk legt op het innerlijke gebed. Thomas a Kempis probeert ons in de Navolging van Christus ook te brengen tot het innerlijk vertrouwvol spreken met Jezus en vooral het luisteren naar Zijn stem. Dit is voor iedereen mogelijk, want op verborgen wijze is God overal aanwezig, in ieder mens en in Zijn hele schepping. Ons dagelijks handelen heeft een rechtstreekse band met dit innerlijk gebedsleven. Hierin kreeg Titus Brandsma de ingeving en vond hij de kracht om met gevaar voor eigen leven de heidense nazi-ideologie te bestrijden en een getuige te zijn van Christus.