Januari 2023

Afscheid van emeritus-paus Benedictus

Op Oudejaarsdag ‘s morgens overleed emeritus-paus Benedictus. Ik had zijn uitvaart ergens in de tweede week van januari verwacht, maar die vond al zes dagen later plaats, op donderdag 5 januari. Toen mijn secretaresse van het kerstreces terugkwam, moest ze in allerijl een vlucht naar Rome boeken en een verblijf voor me regelen, liefst zo dicht mogelijk bij de St. Pietersbasiliek. Daar worden bisschoppen volgens de officiële kledingvoorschriften verwacht aan te komen in groot paars en de kardinalen in groot rood, dat wil zeggen met een paarse respectievelijk rode toog, sjerp, een superplie, een kalot en een bonnet.

Wanneer na een plechtigheid de menigte de St. Pieter verlaat, gevuld met bijna 10.000 aanwezigen, of het St. Pietersplein met vele tienduizenden, zijn alle taxi’s bezet. Het is me meer dan eens overkomen dat ik met al deze gewaden een groot deel van het centrum te voet moest doorkruisen om mijn logeeradres te bereiken. Nu kan in Italië op dit gebied veel, meer dan in Nederland, maar ik was toch blij dat het lukte om een kamer te bemachtigen in een college van het Vaticaan dichtbij de St. Pieter. Dat bleek niet overbodig want het aantal mensen dat de uitvaart van emeritus-paus Benedictus bijwoonde liep volgens schattingen uiteen van 50.000 tot 70.000.

Dat forse aantal was voor mij een aangename verrassing. Op de heenweg dacht ik nog: “Wie zal de uitvaart van paus Benedictus nog bijwonen? Hij is afgetreden, nu al bijna tien jaar geleden. Zijn er nog veel mensen die zich hem herinneren?” Dat bleken er heel veel te zijn. Hij was in Italië dan ook erg geliefd. En eveneens in veel landen buiten Italië. In Nederland lag dat anders. In ons land bekritiseerde men hem omdat hij een cultuurpessimist was. Ik zou eerder zeggen: een cultuurrealist. En er is nu, tien jaar na zijn aftreden, ook in Nederland een groeiend aantal mensen dat zich afvraagt of het wel zo goed gesteld staat met onze extreem individualistische cultuur, waarin velen weinig van anderen kunnen velen en een kort lontje hebben en de onderlinge verhoudingen, tot in de Tweede Kamer aan toe, danig verruwd zijn.

Wat menig Nederlander stoorde, was dat paus Benedictus zo conservatief was. Conservatief? Ofschoon enigszins verlegen van aard, kwam hij moedig op voor de geloofsschat van de Kerk, de leer van de Kerk inclusief de daaraan verbonden moraal. En dat was zijn taak als paus. Met de leer van de Kerk kan iemand het eens zijn of niet, maar we moeten in onze samenleving gewoon accepteren dat mensen opvattingen huldigen die wellicht niet de onze zijn. Maar hier is de Westerse zogenaamde liberale en tolerante samenleving niet van gediend. Wee je gebeente als je een opvatting uitdraagt die afwijkt van de publieke opinie. Iemand die Christus volgt, heeft momenteel echter vaak overtuigingen die niet met de publieke opinie stroken. De huidige individualistische mens staat op zijn autonomie, zelfbeschikkingsrecht, maar ik durf rustig de stelling aan dat iemand al heel ‘autonoom’ moet zijn, wil hij in de huidige Westerse samenleving er openlijk voor uitkomen dat hij een volgeling van Jezus is.

Op 5 januari verzamelde zich een grote menigte die voor het overgrote deel bestond uit van die echt ‘autonome’ mensen, die openlijk en biddend Jezus volgen. Voor hen was emeritus-paus Benedictus een lichtbaken: door zijn prachtige encyclieken, zijn drie boeken over Jezus en zijn diepzinnige preken, waarin hij ook voor moderne mensen Christus en Zijn Evangelie op toegankelijke wijze verkondigde. Zoals altijd zachtzinnig en mild, maar tegelijkertijd ook heel duidelijk en niet mis te verstaan.

Ik kende emeritus-paus Benedictus persoonlijk sinds ik 25 jaar geleden lid werd van de Internationale Theologische Commissie, waar toen nog kardinaal Ratzinger als prefect van de Congregatie voor de Geloofsleer voorzitter van was. Hij was een warme, toegankelijke en plezierige man, aan wie ik de beste herinneringen bewaar. Tijdens de uitvaartmis van emeritus-paus Benedictus voelde ik me daarom ook persoonlijk geraakt. Het was een afscheid van een grote paus die voor mij en voor anderen een geestelijke vader is geweest. Heer geef Hem de eeuwige rust.